Keppnin á föstudag gekk vel og náðu margir að sanka að sér stigum. Sigurvegarar, eftir bráðabana voru
Eiríkur og Kjartan og fengu bjórkassann frá Heineken, ævisögu Jónasar frá Forlaginu og Hold er mold frá Senu. Steinþór og Hilmar börðust hetjulega í bráðabana en urðu að gera sér Jónasarplakatið frá MS og Hvíta húsinu að góðu.
Hér eru spurningarnar, Googlið ei!
Á degi íslenskrar tungu:
1.
Tungan er flókinn vöðvi, sem við notum til að tala sem er vel, en einnig eru í tungunni bragðlaukar, sem, því miður segja okkur ekki hvenær við erum tala fagurt mál, betur ef svo væri. Bragðlaukarnir sitja á yfirborði tungunnar. Hver
bragðlaukur er gerður úr 50 til 75 frumum sem raða sér saman í knyppi. Bragðlaukarnir eru hins vegar sérhæfðir og mismunadi staðsettir eftir því hvers konar bragð þeir greina. Þegar fæða kemst í snertir bragðlaukana berst boð með taugum til heila um hvernig bragðið eigi að vera. Hvar á tungunni eru þeir bragðlaukar sem greina súrt bragð? Þeir sem vita þetta ekki þeir þekkja náttúrlega ekki íslenska tungu nógu vel
2.
Íslensk tunga er laus við mállýskur því menn skilja hver annan hvaðan sem þeir eru af landinu. Þó getur verið smávægilegur munur á framburði eftir landshlutum en hann fer þó minnkandi. En...Hvaðan af landinu er líklegast að maður sem er með hv-framburð sé?
3
Næsta spurning er ákveðin þraut sem reynir á innsæið: Hvað eiga setningarnar tvær sem hér á eftir koma, sameiginlegt?
“Hyldýpi þjóðfélagsins vex úr kærkomnu böli í ást”
“Þá heyrði Pési djöflasöng óma úr uxakví og bæ Týs”
4
Íslensk tunga er afkastameiri nú en nokkru sinni fyrr samkvæmt Bókatíðindum í það minnsta. Þar eru skráðar allar nýjar bækur ársins, öll útgefin ritverk sem fá ISBN númer þ.e. Bókatíðindin eru að þessu sinni 288 síður, þykkari en IKEA bæklingurinn. En hvað eru margar bækur skráðar í Bókatíðindi 2007?
5
Íslenskan er svo auðugt tungumál að það má oft finna mörg orð yfir sama hlutinn, svokölluð samheiti. Hvað er annað orð yfir samheiti? Djók. Hvert er algengasta samheiti eftirfarandi orða skrumba, rekja og slúð?
6
Í íslenskum vísnagátum er oftast spurt um eitt ákveðið orð. Eins er það í þeirri sem hér fer á eftir. Hver lína í gátunni gefur ákveðna vísbendingu um þetta eina ákveðna orð. Gátan er eftir Sigurkarl Stefánsson.
Við mig kennd er kynjahöll.
Kapplið mitt sér haslar völl.
Aðrir fuglar óttast mig.
Ofurhugar féllu í mig.
7
Hvað var síðasta lag sem sungið var á íslenskri tungu á sviði í lokakeppni Eurovision? Sem vísbendingu má segja að lagið lenti í 20. sæti af 25 keppendum.
8
Hljómsveitin Nýdönsk kom fram með Megasi á tónleikunum Drög að Upprisu. Sveitin hefur eininig auðgað íslenska tungu með sínum eigin textum gegnum árin. Stundum hefur það þó aðeins farið fyrir ofan garð og neðan
Eins og þegar fólk söng:
"Alelda ... sólbrenndur bjáni“
og
“Komdu Hilmar! Komdu Hilmar”
Þessi lög komu út á sínum tíma á sitt hvorri plötunni með Nýdönsk
Nefnið aðra þeirra (safnplötur teljast ekki með)
9
Hvert er síðasta orðið í íslensku orðabókinni. (Vísbending, það er samsett úr tveimur orðum og byrjar á Ö)
10
Hvaða orð getur þýtt þetta þrennt: Hluti af texta, smáskammtur af efni og veiðarfæri
11
Það er ekki ætlunin að spyrja bara út í fortíðina, heldur einnig framtíðina.
Metsölubókin Harðskafi, sem verður mest selda bókin jólin 2007, er eftir Arnald Indriðason. Nafnið hefur vakið athygli, reyndar gæti bókin heitið hvað sem er, samt myndi hún seljast eins og heitar lummur, ef hún væri eftir Arnald. Hún gæti þess vegna heitið Harðlífi, Marðarafi eða Skafmiði og færi samt í alla jólapakkana. En hún heitir Harðskafi og hvað er það? Hvað er Harðskafi í bók Arnaldar?
12
Einu sinni þótti það góð latína að íslenska titla þeirra kvikmynda sem sýndar voru í borginni. Ég ætla að spyrja um ákveðna kvikmynd sem var frumsýnd árið 1987 og hún var sýnd hér á landi undir titlinum Tveir á toppnum. Þetta gæti reyndar verið vafasöm spurning því ég man eftir því að einu sinni voru tvær myndir í bíó á sama tíma og hétu báðar Á bláþræði. Undir hvaða heiti er kvikmyndin Tveir á toppnum betur þekkt?
13.
Eitt ástsælasta ljóð Jónasar Hallgrímssonar, Ferðalok, hefst svo Ástarstjörnu yfir Hraundranga skýla næturský.Hraundrangi var lengi talinn ókleifur og lífseig þjóðsaga um að kistu af gulli væri að finna á toppnum var ekki afsönnuð fyrr en árið 1956. Áberandi og metnaðarfullt fyrirtæki hafði um árabil mynd af Hraundranga í merki sínu. Samkvæmt fyrirtækjaskrá er þetta fyrirtæki ennþá til og starfar frá Hjarðarhaga 54 þar sem annar forsvarsmanna þess býr. Ef fyrirtækið lætur eitthvað á sér kræla enn í dag hefur það farið fram hjá mér, en þó má enn rekast á vörur frá fyrirtækinu í verslunum og á söfnum víða um land.
14
Höldum aðeins áfram með Ferðalok, Í ljóðbók sem heitir Ljóðmæli og kom út árið 1998 er að finna þetta:
Diskóljósum
Dansgólfi yfir
Skýla reykjarský
Blikkuðu á balli
Nú birta háir
Manni á miðju gólfi
Í sömu bók er þetta að finna:
Fyrir þrettán þornuðum árum
Ég þáði hér vindil og egg
Nú er salurinn gulur með gárum
Og Gestur Einar á vegg.
Og líka þetta:
Hvar er hún sem ég kyssti í gær
Með kalda nefið sitt
Þetta er einhver annar bær
Og engin þú hér. Shit.
Og að lokum þetta hér um Kiljukvendi nokkurt:
Brún ég heiti Bergþórsdóttir
Bætist Kol þar saman við
Til mín verða seinna sóttir
Í sögu kaflar um það lið
Sem hangir nú á hundrað börum
Og hengir mynd á hvítan vegg
En seinna verður spurð úr spjörum
Í sjónvarpsþætti sítt með skegg.
Hvert er skáldið?
15
Spurt er um ártal
Dagur Íslenskrar tungu var fyrst haldinn hátíðlegur þetta ár
Hálf öld liðin frá því að Sjálfstætt fólk var bók mánaðarins í stærsta bókaklúbbi Bandaríkjanna. Hálf milljón eintaka seldist á aðeins tveimur vikum
Árið var sérstaklega helgað útrýmingu fátæktar hjá alþjóðastofnunum og gekk svona ljómandi vel
Af því tilefni er það væntanlega sem Karl og Díana skilja formlega
Og Tupac er skotinn eftir að hafa horft á Mike Tyson
Böðvar Guðmundsson sendi sér Lífsins tré og fékk Bókmenntaverðlaun Islands fyrir vikið.
16
Í flokki fræðirita og bóka almenns eðlis þetta fyrir þetta ár hlotnuðust íslensku bókmenntaverðlaunin höfundi bókarinnar Að hugsa á íslensku. Hver var það?
17
Þessi spurning er í styttra lagi:
Nú er það svart mar
Hann er ekki eftir Bjartmar
Nei hann er ekki eftir Bjartmar heldur hvern?
18
Fallegasta kvæði sem ort var um Jónas Hallgrímsson hljómar svo:
Dregnar eru litmjúkar
dauðarósir
á hrungjörn lauf
í haustskógi.
Svo voru þínir dagar
sjúkir en fagrir,
þú óskabarn
ógæfunnar.
Höfundurinn er Jóhann Sigurjónsson. Þó svo að Jóhann sé fyrst og fremst þekktur sem skáld þá hafði hann einnig áhuga á ýmsu öðru. Eitt helsta áhugamál hans utan skáldskaparins var að reyna að finna upp nýja hluti. Gekk hann jafnvel svo langt að láta reyna á þessa hluti í framleiðslu eins og ryklokið fræga sem hann hannaði fyrir ölkrúsir og áttu að varna því að óhreinindi og flugur kæmust í bjórinn . Fékk hann einkaleyfi fyrir framleiðslu þeirra árið 1917 og voru framleidd 10 þúsund slík ryklok, en þrátt fyrir góðan ásetning var heimurinn ekki tilbúinn fyrir þessa nýjung.
Annars staðar í heiminum leystu menn þetta vandamál með rykið og flugurnar með því að setja brauðsneiðar ofan á glösin sín og þróaðist upp úr því sérstök tegund matar sem á okkar tímum er orðinn mjög fjölbreytt flóra. Hvers konar matur er þetta?
19
Grímur Thomsen bjó til hugtakið listaskáldið góða í kvæði sínu um Jónas Hallgrímsson. Í sama ljóði kemur reyndar þessi magnaða lína um Jónas: Þeir sem íslenskt mæla mál, munu þig allir gráta. Í janúar 1976 var haldin fræg uppákoma í Háskólabíói þar sem hópur skálda og listamanna fluttu verk sín og kölluðu sig Listaskáldin vondu „Þetta var hópur sem var mikið á móti því að vera hópur,“ segir Sigurður Pálsson sem var í hópnum. „Þessi samkoma var ótrúleg lífsreynsla - maður vissi ekki hvað var að ske,“ segir Sigurður en í bíóið komu 1.400 manns. Samt segir Sigurður að kynningartrixin hafi bara verið tvö: Að muna eftir gamla fólkinu og að muna eftir börnunum. „Um þetta leyti var talað mikið um það í fjölmiðlum hve illa væri komið fram við gamla fólkið svo við auglýstum ókeypis inn fyrir ellilífeyrisþega. Margir notfærðu sér það. Svo auglýstum við barnagæslu á staðnum sem var fáheyrt í þá daga!“ Hver segir að ljóðskáld kunni ekki að selja sig? En hver eftirtalinna var ekki í hópnum listaskáldin vondu?
Guðbergur Bergsson, Hrafn Gunnlaugsson, Megas, Steinunn Sigurðardóttir, Bubbi Morthens, Pétur Gunnarsson eða Þórarinn Eldjárn
20
Að tungum þungum. Stærstu tungur sem finnast í dýraríkinu eru í reyðarhvölum. Tunga reyðarhvala er um 160 til 180 cm á lengd og vegur tunga steypireyðarinnar allt að 4 tonn, en það skagar upp í þyngd asíufíls. En hvaða núlifandi landdýr hefur lengstu tunguna?
21
Ásdís Bergþórsdóttir, systir hins ástsæla bókagagnrýnda og menningarblaðamanns Kolbrúnar, fékk á dögunum verðlaun fyrir málnotkun í fjölmiðlum en hún er umsjónarmaður hinnar ástsælu krossgátu sem birtist í Morgunblaðinu á sunnudögum. (Líta yfir salinn – hversu margir hér hafa glímt við þessar gátur?) Ef það þarf að útskýra hugmyndafræðina á bak við krossgátuna þá felst hún í því að Ásdís setur fram setningu sem er algjörlega merkingarlaus í sjálfu sér en með því að velta fyrir sér merkingu einstakra orða í henni og hvernig þau tengjast saman finnst lausnarorðið.
Í takt við gátur Ásdísar þá varpa ég fram þessari spurningu:
Hvaða orð er átt við hér:
Vesturbæingar fá Skagamenn í heimsókn í fugli.
22
Hver skrifaði þetta í dagbók sína árið 2000?
Dagur íslenskrar tungu. Um hádegisbilið fór ég í Heiðaskóla í Reykjanesbæ og hlýddi á skemmtilega dagskrá nemenda þar í tilefni dagsins auk þess sem ég fékk tækifæri til að skoða þennan einstaklega glæsilega skóla. Klukkan 17.00 bauð ég til athafnar í Þjóðmenningarhúsinu, þar sem ég afhenti Magnúsi Þór Jónssyni, Megasi, verðlaun Jónasar Hallgrímssonar. Klukkan 20. 00 var hátíðarsýning í Íslensku óperunni á Stúlkunni í vitanum eftir Þorkel Sigurbjörnsson og Böðvar Guðmundsson, en sagan er eftir Jónas Hallgrímsson.
23
Hallgrímur Pétursson orti og Björgólfur Guðmundsson nam:
Frómleika, dáð og dygðir með
Dýrara halt en gull og féð
Þá heimsins auðlegð horfin er
Hvert sinn gott mannorð fylgir þér
Gef ölmusu ef áttu auð
Og aumka þann sem líður nauð
Guð, í hvers höndum heill þín er,
Hann mun líkt aftur gjalda þér.
Björgólfur Guðmundsson aumkaði sig á dögunum yfir þurfalingana í Ríkisútvarpinu sem keyra á Audi bílunum miklu. Það má því búast við því að það takist að skrapa saman nægt fé til að búa til nýja seríu af Kallakaffi. Hvaða leikstjóri bar ábyrgð á því á sínum tíma að Kallakaffi var varpað út í sjónvörp saklausra landsmanna?
24
Orðin eru byggingareiningar tungumálsins. Tólf eldri borgarar gengu á fund Páls Magnússonar útvarpsstjóra í október með yfir þúsund undirskriftir á lista þar sem óskað var eftir því að dagskrárliðurinn Orð kvöldsins yrði aftur á dagskrá Rásar 1.
„Það er okkur mikið hjartans mál að fá þessar fáu mínútur á kvöldin," segir Valgerður Gísladóttir, sem stóð fyrir undirskriftasöfnuninni og kom á fundinum með útvarpsstjóra fyrir hönd aðdáenda þáttarins. „Þessi þáttur er eldra fólki óhemju mikils virði. Hún segist ekki vita hvers vegna þátturinn var tekinn af dagskrá, en í kjölfarið hafi síminn hringt látlaust hjá henni. „Fólkið er í svo góðu sambandi við mig að ef eitthvað þarf að gera þá heldur það að ég geti það bara, sagði Valgerður.
„Við hlustum á þá sem hlusta á okkur og við ætlum að skoða þetta mál," segir Páll Magnússon útvarpsstjóri. Hann kveður viðbrögðin hafa komið sér á óvart. „Ég hugsa að við förum yfir þetta strax eftir helgi og tökum ákvörðun í kjölfarið."
Hvernig þáttur var Orð kvöldsins?
25
Spurt er um íslenska skáldsögu. Í henni hefur alþjóðlegt fyrirtæki komið Íslandi á heimskortið – markaðssett dauðann, komið skipulagi á ástina og reist stórfenglegasta skemmtigarð sögunnar í Öxnadal og stemmningsdeildin hefur stórfenglegar áætlanir um hvernig megi fullkomna veldið. Indriði og Sigríður eru handfrjálsir einstaklingar í þessu hátæknivædda samfélagi og telja sig hafa fundið ástina upp á eigin spýtur þegar allt í einu kemur í ljós að tölvan hefur reiknað að þau henti betur öðrum.
26
Haft er eftir Jónatan Garðarssyni poppfræðingi að það reyndust ákveðin tímamót fyrir Megas að koma fram á fullveldishátíð stúdenta í Háskólabíói fyrsta desember 1974, með þekktri íslenskri hljómsveit. Þrátt fyrir taugaveiklun og sviðsskrekk ákvað Megas að halda áfram á sömu braut og vorið eftir fór hann að leggja drög að útgáfu næstu plötu.
Skv rokkfræðibók Dr. Gunna spilaði þessi hljómsveit sem þarna studdi Megas erlent graðhestarokk við stofnun hennar árið 1973 en frumsömdu lögunum fjölgaði jafnt og þétt. Í mars 1974 fór hljómsveitin til Ameríku og tók upp plötuna Uppteknir. Eftir tónleikaför í Bandaríkjunum var birt viðtal við sveitina í þar sem kom fram að sveitin hefði fengið mörg girnileg tilboð í Bandaríkjunum. „Það var sama hvar við komum sagði umboðsmaðurinn, alls staðar voru alls konar menn ólmir í að gera við okkur samninga um alls konar aðstoð. Því þeir virðast hafa trú á hljómsveitinni. Sumir eru þó bara að hugsa um eigin gróða eins og einn fyrrverandi trésmiður sem nú er bóndi. Hann bauð okkur sjö ára samning....
Hljómsveitin var endurreist 1993 með það að markmiði að fara sveitaballarúntinn um sumarið. Hljómsveitin fékk ágæta athygli og spilun á útvarpsstöðvunum, með Sálarmanninn Guðmund Jónsson innanborðs.
Hvaða hljómsveit var þetta sem vann íslenskri tungu það gagn að styðja Megas á sviði í desember 1974?
27
“Ég var soltinn og klæðlaus og orti í Alþýðublaðið. og allur heimurinn fyrirleit blaðið og mig” orti Steinn Steinarr. Þann 26. maí 1995 var Alþýðublaðið með merkilegu sniði, það var algjörlega helgað Jónasi Hallgrímssyni en lét aðrar fréttir og pólitískt argaþras lönd og leið af því tilefni að þann dag voru 150 ár liðin frá dauða listaskáldsins góða. Meðal efnisþátta blaðsins var spurning dagsins, en þennan dag voru fjórir menn, sem allir hétu Jónas Hallgrímsson spurðir hvað þeim þætti eiginlega um Jónas Hallgrímsson.
Hvaða ritstjóri Alþýðublaðsins stóð svona myndarlegan vörð um minningu Jónasar árið 1995? Sá hinn sami gefur út nú fyrir jólin bókina Þar sem vegurinn endar.
28
Í hvaða tvo hluta skiptist íslenska orðabókin? Það er, á hvaða staf endar fyrra bindið og á hvaða staf byrjar það síðara.
29
Þá er loksins komið að íþróttaspurningunni en Jónas Hallgrímsson hefur fyrst og fremst verið þekktur sem skáld og náttúrufræðingur en ekki eins vel sem íþróttamaður. Árið 1799 stofnaði Franz Nachtegall fyrsta íþróttaskóla í Danmörku og er almennt talið að sá skóli sé fyrsti íþróttaskóli í Evrópu. Fjölnismenn sýndu þessu framtaki áhuga, Jónas Hallgrímsson þýddi og endursamdi kennslurit Nachtegalls um iðkun ákveðinnar íþróttar og gáfu Fjölnismenn það út í Kaupmannahöfn 1836. Ákveðið var að ágóði af bókinni rynni til Fjallvegafélags Bjarna Thorarensen! Þetta var fyrsta kennslubókin í íþróttum sem gefin var út á íslensku. Íþróttina sem um ræðir er aðeins hægt að stunda að uppfylltum ákveðnum aðstæðum eins og Fjöru-lalli fékk að reyna í samnefndri bók. (Vísbending: Ragnheiður Ragnarsdóttir og Sigrún Brá Sveinsdóttir eru meðal okkar helstu afrekskvenna á þessu sviði.)
30
Skáldsagan Fýkur yfir hæðir kom út á íslensku um miðbik 20. aldar. Sigurlaug Björnsdóttir sótti þennan titil á þýðingu sinni á Wuthering Heights eftir Emily Bronte í kvæðið Móðurást eftir Jónas Hallgrímsson. Í fyrra kom út ný þýðing á verkinu þar sem m.a. titlinum var breytt enda hafði Emily Bronte lítið með Jónas að gera og Wuthering Heights er staðarnafn í Jórvíkurskíri. En hver er þýðandi þessarar nýju útgáfu Wuthering Heights?
Bráðabani:
1
Jón Þórarinsson tónskáld varð níræður á árinu. Sinfóníuhljómsveit Íslands flutti viðamesta verk Jóns, Völuspá, á tónleikum sínum í tilefni þess. Hvaða þekkti athafnamaður er sonur tónskáldsins?
2
Hvað eiga knattspyrnuliðin Wrexham, Cardiff City og Swansea sameiginlegt í ensku knattspyrnunni?
Koma öll frá Wales
3
Hvar búa þær Holly Madison, Bridget Marquardt og Kendra Wilkinson
4
Hvaða orð getur þýtt þetta þrennt:
efnablanda, óreiða og myndgæði
5
Það sem af er ári hafa jafnmargir Range Rover bílar verið fluttir inn og seldir á Íslandi og samtals í Danmörku og Svíþjóð. Íslendingar hafa keypt 64 Range Rover bíla fyrstu 10 mánuði ársins að því er Andrés Jónsson, upplýsingafulltrúi B&L, staðfesti í samtali við Eyjuna. Á sama tíma hafa 44 Range Rover nýir bílar verið seldir til Danmerkur og 20 til Svíþjóðar. Hvað kostar Range Rover? Ef svarið er á réttu verðbili fæst stig.
